Hầu đồng là nghi lễ thờ cúng, tín ngưỡng tâm linh đặc trưng cho văn hoá khu vực Bắc Bộ. Người hầu đồng thường là những cô đồng. Vậy cô đồng là gì và làm thế nào để trở thành cô đồng? Mời bạn cùng tìm hiểu chi tiết về cô đồng và hầu đồng trong bài viết này nhé.
Tìm hiểu cô đồng là gì?
Trước tiên phải giải nghĩa cô đồng là gì. Đối với bất kỳ một nghi lễ thờ cùng thần linh, các vị thánh nào cũng cần có một người đứng ra thực hiện nghi lễ đó. Nghi lễ hầu đồng cũng là một hình thức thờ cúng thần linh như vậy.
Cô đồng, hiểu đơn giản, là người trung gian để các vị thánh, thần linh nhập vào để giao tiếp với người dương gian. Thông qua cô đồng, các vị thần nhập vào sẽ sử dụng thần thông của mình để chữa bệnh, trừ tà, dự đoán vận mệnh tương lai…Như vậy, cô đồng chính là người đứng ra hầu đồng, liên kết với thần linh.
Những ai có thể trở thành cô đồng?
Theo quan niệm dân gian, để trở thành cô đồng thì những người này phải được thánh thần lựa chọn, hãy còn gọi là có “căn đồng”.
Người nào có “căn” mà chưa ra trình Thánh thì, theo như nhiều người, thường gặp phải những hiện tượng tâm linh vô cùng huyền bí và ma mị. Ngoài ra họ cũng rất thường bị bệnh tật, ốm đau, mà đây là thứ bệnh “âm”, chữa chạy bằng thuốc thang không khỏi. Nói chung là bị “hành” sống dở chết dở. Còn trong công việc làm ăn những người này thường thất bại, thua thiệt.
Dân gian gọi những hiện tượng trước khi trở thành cô đồng này là bị “cơ đày”, tức người đang bị Thánh đày ải, giống như một hình thức các thánh thử thách để biết được những người được chọn này có thực sự phù hợp để cho thánh dựa hay không. Chon đến khi thành cô đồng rồi thì thường sức khoẻ hồi phục, làm ăn được hanh thông, và đáng chú ý họ cũng trở nên xinh đẹp mặn mà hơn hẳn.
Ngoài ra, một khi đã bị Thánh nhập, tức nghĩa là đã ra trình đồng rồi thì mỗi năm, tuỳ theo lịch tiết, đặc biệt là vào dịp “tháng tám giỗ cha, tháng ba giỗ mẹ”, các Bà đồng, Ông đồng thường phải tổ chức làm lễ Lên đồng. Trong nghi lễ như vậy, theo quan niệm dân gian, các vị Thánh từ các miền khác nhau của vũ trụ bay về nhập hồn vào thân xác các Bà, Ông đồng.
Vậy là chúng ta đã cùng nhau tìm hiểu cô đồng là gì rồi phải không nào. Đây là những người được thánh thần lựa chọn để nhập vào cho những buổi hầu đồng. Vậy bây giờ hãy cùng nhau tìm hiểu cụ thể hình thức nghi lễ hầu đồng là gì nhé.
Hầu đồng là gì?
Hầu đồng là một nghi lễ đặc trưng chỉ có trong tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ, Tứ phủ, thờ Đức Thánh Trần,…của người dân khu vực Bắc bộ Việt Nam.
Về bản chất, hầu đồng là nghi thức giao tiếp với thần linh thông qua các vị đồng nam, đồng nữ. Người ta tin rằng, các vị thánh thần có thể nhập hồn vào thể xác của ông đồng hoặc bà đồng ở trạng thái thăng hoa, cực lạc để trấn yểm, diệt trừ tà ma, chữa lành bệnh tật do âm khí gây ra, phù hộ, ban tài phát lộc cho các con nhang, đệ tử.
Khi được thánh thần “dựa” vào, lúc đó các ông đồng, bà đồng không còn là mình nữa mà hóa thân của thần nhập vào họ. Để phục vụ cho nghi lễ hầu đồng này, cư dân miền Bắc Bộ xưa đã sáng tạo ra một hình thức lễ nhạc gọi là Hát văn (hát chầu văn) để phục vụ cho quá trình thần linh nhập thế. Đến nay đây là một hình thức lễ nhạc vô cùng độc đáo, đóng góp không nhỏ vào văn hoá khu vực Bắc Bộ Việt Nam
Ý nghĩa tâm linh của việc hầu đồng
Bản chất những giá hầu đồng được tổ chức để kết nối tâm linh, thoả mãn đời sống tinh thần, củng cố niềm tin của con người vào thế giới huyền bí.
Tác dụng của hầu đồng, cô đồng là gì?
Tác dụng đối với xã hội
Với đạo Mẫu, tín ngưỡng thờ Mẫu (Tam Phủ, Tứ Phủ) là hiện thân của mẹ thiên nhiên (Mẹ Thiên cai quản trời, Mẫu Địa cai quản đất, Mẫu Cốm cai quản vùng sông nước, Mẫu Thượng ngàn cai quản rừng). Đây là một hình thức để người dân bày tỏ lòng tôn kín và biết ơn mẹ thiên nhiên đã che chở, mang lại điều tốt lành cho người dân.
Ngoài ra, đây còn là cách giúp con người hòa mình vào thiên nhiên để lắng nghe và thấu hiểu nội tâm mình, cảm nhận sợi dây liên kết giữa cuộc sống của mình với thiên nhiên, từ đó thay đổi dần nhận thức để bảo vệ thiên nhiên trước nạn chặt phá rừng, biến đổi khí hậu,… v..v.
Thông qua các truyền thuyết huyền thoại và các nghi lễ, lễ hội để ca ngợi các vị Thánh có công trong sự nghiệp dựng nước và giữ nước. Cho nên có thể nói rằng, nghi lễ hầu đồng còn là một cách hết sức tinh tế để người dân thể hiện truyền thống yêu nước, uống nước nhớ nguồn của dân tộc. Đồng thời để cầu mong quốc thái dân an, mưa thuận gió hoà, mùa màng bội thu.
Khi hầu đồng, lễ nhạc chầu văn được cất lên khiến cho người tham dự không chỉ cảm nhận được một không gian tâm linh đầy uy nghiêm mà còn hiểu thêm về những giá trị văn hoá cao đẹp, thiêng liêng mà ông cha để lại. Có thể xem lễ nhạc hát chầu văn là một bảo tàng sống của văn hóa Việt Nam, các bài văn khấn hầu đồng là một kho tàng văn hóa, nhân văn khổng lồ.
Có thể thấy, Hầu đồng thể hiện sự đoàn kết giữa các tôn giáo, từ Phật tử, Nho giáo hay các tôn giáo khác. Hay đoàn kết giữa các tầng lớp trong xã hội, từ những người có chức tước đến người dân đen bình thường.
Tác dụng đối với thanh đồng
Nếu đã từng trực tiếp tham dự một buổi hầu đồng thì chắc chắn người tham dự sẽ phải ấn tượng về ngoại hình vô cùng xinh đẹp khác thường của các cô đồng. Bên cạnh đó, người tham dự hầu đồng sẽ cảm nhận được luồng Thánh khí bao trùm ngôi đền, lễ thánh. Đây là cách để con người trở về cội nguồn và nhận được sự che chở của cha mẹ, giải phóng những nguồn năng lượng xấu trong cơ thể và tiếp nhận thánh khí nên sau mỗi vấn hầu đồng nhân thường trở nên mạnh mẽ, linh hoạt hơn, sắc mặt hồng hào.
Những người có căn đồng sau khi lên đồng họ có thể lấy lại được sự cân bằng trong cuộc sống. Những người kinh doanh họ có niềm tin mãnh liệt vào Thánh Mẫu phù hộ cho họ, niềm tin đó là sức mạnh để họ vượt qua những khó khăn, thử thách để công việc kinh doanh thành công.
Hầu Thánh chính là phương thức để giúp con người giải tỏa mọi bức xúc của đời thường để hướng tới Chân – Thiện – Mỹ, làm nên một cuộc sống hạnh phúc hơn.
Tác dụng đối với gia tiên
Trong mỗi nghi lễ hầu đồng, không chỉ đồng nhân được lợi lạc mà tất cả những người đến tham dự và gia tiên đã khuất của họ đều được thánh thần ban tài phát lộc.
Vì vậy mỗi khi có vấn hầu thì gia tiên đã khuất sẽ vô cùng hoan hỷ vì họ được đi theo con cháu để hầu hạ các vị thánh và kêu cầu tấu đối cho con cháu mình, gia đình nào có vong linh đi theo hầu Thánh thì sẽ trợ độ rất nhiều cho con cháu.
Đối với gia tiên của Thanh đồng: Khi con cháu mình được Thánh chấm đồng bắt lính, gia tiên sẽ tác phúc cho con cháu đi đúng đường, khi con cháu nhất tâm bắc ghế hầu thánh và biết đường tu tập thì sẽ biết quan tâm đến gia tiên nhiều hơn. Hơn nữa biết đường tu còn tạo thêm phúc phần cho dòng họ. Bởi vậy người xưa mới có câu “có phúc lấy được cô Đồng, mả táng Hàm Rồng lấy chồng thủ nhang”.
Tác dụng đối với những người tham dự buổi hầu đồng
Hầu đồng không chỉ đơn giản là một hình thức lễ nghi diễn xướng như mọi người thường thấy, mà thông qua ông Đồng bà Đồng đã tái hiện lại hình ảnh các vị Thánh mà lịch sử ghi danh, được dân gian vô cùng kính trọng và ngưỡng mộ.
Thông qua việc nhập hồn vào các “ghế đồng”, các vị Thánh sẽ tiếp dẫn những lời vàng ngọc dạy cho chúng sinh cách vận dụng vào cuộc sống thường nhật để tu nhân tích đức, hướng thiện, thỏa mãn niềm mong ước được thăng hoa cùng giới thần tiên, hoặc được các ngài ban phước, ban lộc để an ủi tâm linh, lấy làm may mắn trong cuộc sống.
Lộc nhà Thánh nhiều không kể xiết nhưng cũng thưởng phạt phân minh, hư là phạt, có công thì thưởng. Thưởng ở đây chính là một hình thức để khuyến khích, giáo dục con người phải nỗ lực để sống tốt hơn, có ích hơn cho xã hội, gia đình mình.
Trình tự của một giá đồng như thế nào?
Thay Lễ phục
Mỗi vị thánh thần đều có trang phục riêng với những màu sắc khác nhau tùy từng Phủ, từng gốc tích sắc tộc gốc, phẩm hàm cũng như văn hay võ nên khi làm lễ cần phải thay lễ phục của vị thánh đó.
Dâng hương hành lễ
Dâng hương hành lễ một nghi thức bắt buộc phải cử hành dù là bất cứ giá đồng nào đi chăng nữa. Người hầu đồng tay trái cầm một bó nhang đã đốt sẵn, bọc trong một chiếc khăn có tẩm hương. Tay phải rút một nén nhang rồi huơ lên bó nhang trong tay làm động tác phù phép mà ngôn ngữ hầu đồng gọi là khai nông, để xua đuổi diệt trừ tà ma.
Lễ thánh giáng
Khi hầu đồng có thánh nhập vào thì buông các nén hương đang cầm theo tay chắp, nghiêng mình ra hiệu thánh thuộc hạng thứ bậc nào.
Có hai hình thức thánh giáng:
- Giáng trùm khăn (hầu tráng mạn) với các giá Thánh Mẫu. Mẫu chỉ đến chứng giám rồi đi ngay.
- Giáng mở khăn – với các hàng quan trở xuống.
Khi thánh đã nhập, người hầu đồng không còn là người phàm nữa, xuất thần, tự thôi miên đã giúp cho họ nhảy múa một cách uyển chuyển, nhịp nhàng mà bình thường họ không làm được. Đó chính là hứng khởi mang tính tâm linh tôn giáo (chỉ có ở một số người).
Múa đồng
Múa đồng là một hình thức diễn xướng đã được cách điểm hóa, khẳng định thần linh đã thực sự ứng nhập vào cơ thể người hầu đồng. Những động tác múa tuy khác nhau tùy theo từng vị thánh, nhưng nhìn chung đều là những điệu múa dân gian.
Mỗi động tác múa của giá đồng trong các giá chầu phản ánh con người thật của vị thánh giáng đồng và thay đổi theo đặc điểm của “giá đồng”.
Cụ thể
- Giá đồng quan thường múa cờ, múa kiếm, long đao, kích.
- Giá các chầu bà thì múa quạt, múa mồi, múa tay không.
- Giá đồng ông hoàng thì có múa khăn tấu, múa tay không, múa cờ.
- Giá các cô múa quạt, múa hoa, chèo đò, múa thêu thùa, múa khăn lụa, múa đàn, múa tay không.
- Giá các cậu thường múa hèo, múa lân…
Trước khi sử dụng lễ cụ, người hầu đồng bắt chéo hai dụng cụ lên trước trán, sau đó cúi đầu làm lễ. Khi múa xong một giá, người hầu đồng lại bắt chéo hai lễ cụ trước trán để tạ lễ.
Nghi lễ Thánh giáng phải theo thứ tự từ cao đến thấp: Cao nhất là Thánh mẫu (Tứ Phủ), sau đó là hàng Quan (Ngũ vị quan lớn), Chầu (Tứ vị Chầu bà), Ông Hoàng (Ngũ vị ông Hoàng), Cô (thập nhị Vương cô), Cậu (thập vị Vương cậu), tổng cộng có đến 50 – 60 vị.
Tuy nhiên, không phải tất cả các vị Thánh Tứ phủ đều nhập đồng, mà chỉ có một số thôi. Nhiều nhất là 36 vị nên mới có tên gọi là 36 giá đồng. Bình thường chỉ trên dưới 20 vị Thánh nhập trong một nghi lễ hầu đồng.
Ban Lộc và nghe Văn chầu
Sau khi đã múa các thánh thường ngồi nghe cung văn hát, kể sự tích lai lịch vị thánh đang giáng. Với các giá ông Hoàng thì cung văn ngâm các bài thơ cổ.
Thánh biểu hiện sự hài lòng của mình bằng động tác về gối và thưởng tiền cho cung văn. Lúc này cũng là lúc, Thánh dùng những thứ người hầu đồng dâng như: rượu thuốc lá, trầu nước..v.v.
Các thứ thánh dùng phải làm nghi thức khai cương (khai quang) cho thanh sạch. Lúc này những người ngồi dự chung quanh đến gần để cầu xin hoặc nghe thánh phán truyền. Và đây cũng là lúc thánh phát lộc.
Lộc thánh gồm nhiều thứ như: hoa quả, bánh trái, gương lược, tiền bạc, nén nhang cháy..v.v.
Thánh thăng
Cuối cùng là dấu hiệu thánh thăng, tức là các thánh thoát khỏi cơ thể người hầu đồng. Khi đó, người hầu đồng sẽ ngồi yên, hai tay bắt chéo trước trán quạt che lên đỉnh đầu, khẽ rung mình, lúc ấy hai người phụ hầu đồng cấp tốc phủ khăn diện lên đầu người hầu đồng, cung văn nổi nhạc và hát điệu thánh xa giá hồi cung báo hiệu kết thúc một giá đồng.
Các giá hầu đồng trong tín ngưỡng Việt Nam
Đến nay trong dân gian vẫn còn lưu truyền rộng rãi công khai 36 giá hầu đồng, đó là:
- Tôn nhang thỉnh Phật
- Thỉnh mẫu
- Tôn quân thần Triều
- Thái sư nhất phẩm
- Quan lớn đệ nhất
- Thỉnh quan đệ nhị
- Văn quan đệ tam
- Thỉnh quan đệ tứ
- Quan lớn Tuần Trang
- Văn quan Hoàng triều
- Chầu đệ nhất
- Chầu đệ nhị
- Chầu đệ tam
- Chầu đức chúa Ba
- Chầu chúa Thác Bà
- Chầu đệ tứ
- Chầu chúa Bắc lệ
- Chầu Mười Đồng Mỏ
- Chầu bé Bắc Lệ
- Thỉnh ông Hoàng Cả
- Văn ông Hoàng Ba
- Văn ông Hoàng Bẩy
- Văn ông Hoàng Mười
- Thỉnh cô đệ nhất
- Văn cô đôi thượng
- Văn cô đôi thoải
- Văn cô năm suối
- Văn cô sáu lục cung
- Thỉnh cô tám đồi chè
- Văn cô chínThỉnh cô mười
- Văn cô bé
- Thỉnh cậu hoàng cả
- Thỉnh cậu hoàng đôi
- Thỉnh cậu hoàng ba
- Văn cậu hoàng bé
Lời kết
Vậy là chúng ta đã cùng nhau khám phá cô đồng là gì và hầu đồng là gì. Mong rằng nội dung trên đây sẽ giúp bạn hiểu theo về một nét văn hoá tâm linh vô cùng độc đáo của Việt Nam nhé.