Tứ diệu đế hay còn gọi là Tứ Thánh đế được coi như là cốt tủy trong hệ thống giáo lý của nhà Phật. Xuyên suốt trong 49 năm hoằng Pháp, Đức Phật đã thuyết giảng về Tứ diệu đế cho vô số chúng sinh hữu duyên. Cho đến trước khi Niết Bàn, Ngài vẫn luôn căn dặn các chúng đệ tử phải lấy Tứ diệu đế để làm “ngọn đèn” soi sáng trên con đường thoát luân hồi sinh tử.
Vậy Tứ diệu đế là gì? Bài viết sau đây sẽ chia sẻ đến các bạn về tứ diệu đế và 4 sự thật về cuộc đời con người mà chúng ta cần biết.
Tứ diệu đế là gì?
Đạo Phật được hình thành từ khi Thái tử Tất Đạt Đa đắc đạo ở dưới gốc cây Bồ Đề và tại đây Ngài đã phát hiện ra chân lý của vũ trụ muôn loài và gọi đó chính là Tứ diệu đế.
“Tứ” nghĩa là bốn, “diệu” nghĩa là quý báu, “đế” nghĩa là sự thật. Tứ diệu đế được hiểu nôm na là 4 sự thật rất quý báu được phát hiện ra bởi Đức Phật Thích Ca Mâu Ni. Trong Tứ diệu đế có bao gồm:
- Khổ đế: Sự thật về sự đau khổ
- Tập đế: Nguyên nhân của sự đau khổ
- Diệt đế: Chấm dứt sự đau khổ đi kèm với sự chấm dứt tham ái
- Đạo đế: Con đường giải phóng con người khỏi đau khổ
Phật pháp tựa như một phương thuốc để chữa bệnh. Hai chân lý đầu tiên ở trong Tứ diệu đế đã đưa ra những vấn đề và nguyên nhân dẫn đến sự đau khổ ở con người. Chân lý thứ 3 giúp con người ngộ ra được một vài sự thật và giúp tìm ra được phương thức để chấm dứt sự đau khổ đó. Chân lý cuối cùng chính là một liều thuốc kê đơn và giúp giải thoát chúng ta khỏi nỗi đau. Những bài giáo lý này bao gồm cả hai mặt về lý thuyết và cả thực hành.
Đức Phật đã dạy rằng: “Nếu như con người ta không hiểu rõ Tứ Diệu Đế là gì thì sẽ không có cách nào khác có thể giúp họ tránh được con đường sinh tử luân hồi và không hiểu rõ Tứ Diệu Đế là gì thì sẽ không thể tìm được con đường để thoát khỏi khổ đau và trầm luân từ kiếp này sang kiếp khác”.
Tứ diệu đế được xem như là cốt lõi của hệ thống giáo lý đạo Phật và cũng được xem là bài Pháp đầu tiên khi Đức Phật chuyển bánh xe Pháp Luân và thuyết Pháp cho 5 anh em ông Kiều Trần Như. Từ đó trong suốt 49 năm hoàng Pháp, Đức Phật đã thuyết giảng Tứ diệu đế đến với tất thảy các chúng sinh hữu duyên. Bởi đây cũng chính là nơi giúp các chúng sinh có thể giác ngộ và thấu hiểu được những chân lý cuộc đời.
Tuy nhiên, Đức Phật cũng có phương thức truyền đạt vô cùng tinh thế, thấu hiểu lòng người. Ngài đã chỉ cho chúng sinh thấy rõ được những đau khổ trong cuộc sống nhưng không phải là để cho chúng sinh cảm thấy bi quan hay mất niềm tin vào cuộc sống . Sau khi thuyết giảng xong về Khổ đế, Đức Phật lại tiếp tục thuyết giảng về những nguyên nhân dẫn đến sự đau khổ và cách để có thể thoát khỏi được những khổ đau đó.
Ý nghĩa của Tứ Diệu Đế
“Tứ diệu đế” là bốn chân lý vô cùng quý báu mà Đức Phật Thích Ca Mâu Ni phát hiện ra ở dưới gốc cây bồ đề và bao gồm 4 chân lý đó là: Khổ đế, Tập đế, Diệt đế và Đạo đế.
Khổ đế – Sự thật về sự đau khổ (Dukkha)
Có rất nhiều cách khiến cho con người rơi vào trạng thái đau khổ, thế nhưng ở trong Phật giáo thì được chia ra ba loại đau khổ rõ ràng nhất, chúng tương ứng với 3 cảnh tượng đầu tiên mà Đức Phật đã nhìn thấy trong chuyến đi đầu tiên ở bên ngoài cung điện của mình là tuổi già – bệnh tật – cái chết.
Theo lời của Đức Phật Thích Ca, các vấn đề khổ đau sẽ được đào sâu hơn thế. Cuộc sống xung quanh mỗi chúng ta từ khi được sinh ra và trưởng thành rồi sau đó chết đi đâu phải lúc nào cũng là màu hồng. Không những thế mà nó còn lại chẳng được suôn sẻ như ý của chúng ta mong muốn.
Con người cũng có sự ham muốn và những thèm khát nhất định. Nhưng ngay cả khi bản thân chúng ta đã có thể thỏa mãn được những sự ham muốn đó thì sự hài lòng cũng chỉ là ở trạng thái tạm thời. Rồi con người cũng sẽ dần trở nên nản chí khi mọi mong muốn của bản thân không được đáp ứng như những gì mình kỳ vọng.
Ngay cả khi chúng ta không phải chịu đựng những thứ như là ốm đau hay bệnh tật thì chúng ta vẫn luôn cảm thấy không hài lòng. Chúng ta có thể hiểu rằng cuộc sống này chỉ là vô thường và ngay cả bản thân mỗi chúng ta cũng thế. Đức Phật cũng đã nói rằng, trước khi mỗi người chúng ta hiểu được sự sống và cái chết là gì thì phải hiểu rõ được bản thân mình trước đã.
Một số người khi được nghe thuyết giảng đến phần này sẽ cảm thấy bi quan và chán nản. Không lẽ cuộc sống này lại đau khổ đến như vậy sao? Vậy thì chúng ta còn được sinh ra trên đời này để làm gì? Tuy nhiên, may mắn thay, lời dạy của Đức Phật cũng không kết thúc bằng đau khổ mà thay vào đó Người đã nói cho chúng ta biết rằng nên làm thế nào để có thể kết thúc sự đau khổ đó.
Tập đế – Nguyên nhân của sự đau khổ (Samudaya)
Những rắc rối tồn tại xung quanh cuộc sống của mỗi chúng ta đều xuất phát từ rất nhiều nguyên nhân như là: Bệnh tật, thất bại ở trong công việc, nỗi buồn trong chuyện tình yêu, … Tuy nhiên ở trong giáo lý của mình thì Đức Phật tuyên bố rằng đã tìm ra được nguyên nhân của mọi sự khổ đau và nó sâu xa hơn so với những sự lo lắng trực tiếp trong cuộc đời của mỗi chúng ta.
Đức Phật Thích Ca đã chỉ ra được rằng nguồn gốc của mọi sự khổ đau đều xuất phát từ sự ham muốn của con người. Trong đó, có 3 gốc rễ của điều ác mà có thể kể đến đó là:
- Sự tham lam và khao khát đại diện bởi hình ảnh một con gà trống.
- Sự thiếu hiểu biết và ảo tưởng đại diện bởi hình ảnh một con lợn.
- Sự hận thù và phá hoại đại diện bởi hình ảnh một con rắn.
Chúng ta luôn liên tục tìm kiếm một cái gì đó ở thế giới bên ngoài có thể làm cho chúng ta cảm thấy hạnh phúc. Nhưng cho dù chúng ta đã đạt được nó đi chăng nữa thì bản thân chúng ta vẫn sẽ chẳng bao giờ cảm thấy hài lòng. Sự khao khát này được phát triển từ vô minh của bản thân. Chúng ta trải qua cuộc sống này chỉ để có được cảm giác an toàn cho chính bản thân mình. Chúng ta gắn bó với các lý tưởng và quan điểm về bản thân và cả thế giới xung quanh mình. Những thứ chúng ta đạt được ở trên thế giới này như tiền tài và danh vọng sẽ khiến chúng ta bị ảo tưởng về một “cái tôi vĩnh cửu”, từ đó bất chấp tất cả và lao vào những mục tiêu vô nghĩa đó.
Nếu như những thứ đó không đạt kết quả như ý muốn hoặc là bị ai đó cướp đi mất thì chúng ta lại sẽ nảy sinh ra loại tâm trạng chán nản và tiêu cực. Ý niệm tiêu cực này sẽ dần sinh ra những lời nói tiêu cực cùng với các hành động tiêu cực. Lúc đó thì hận thù sẽ xâm chiếm lấy tâm trí và dẫn tới con người sẽ có những hành động xấu.
Diệt đế – Cách để chấm dứt sự đau khổ (Nirhodha)
Chân lý thứ 3 trong Tứ diệu đế đã ghi rằng, cách để dập tắt những ham muốn gây ra tổn thương và sự đau khổ đó là chúng ta phải tự giải thoát bản thân ra khỏi nó trước.
Đức Phật đã dạy rằng, sau khi chúng ta đã có thể tự mình thoát ra khỏi nghịch cảnh và chấm dứt được những dục vọng trong chính bản thân mình để kết thúc vòng luân hồi khổ đau thì khi đó mỗi chúng ta sẽ được vãng sanh về với cõi Niết bàn.
Niết bàn có nghĩa là dập tắt và để đạt được cảnh giới này thì mỗi con người phải dập tắt được 3 ngọn lửa Tham lam – Ảo tưởng – Thù hận. Niết bàn chính là một dạng trạng thái tâm lý mà chúng ta có thể sẽ đạt được nhưng lại rất khó để có thể duy trì được. Đó chính là một trạng thái của những niềm vui tinh thần sâu sắc và không tiêu cực, không sợ hãi cũng không dục vọng.
Đạo đế – Con đường để chấm dứt mọi khổ đau (Magga)
Chân lý cuối cùng ở trong Tứ diệu đế của Phật Giáo chính là cách để con người ta chấm dứt được mọi khổ đau. Đây cũng là nơi tập hợp hết tất cả các nguyên tắc và gọi là Bát Chánh Đạo. Khi Ngài chứng đạo có nghĩa là Ngài đã thấy rõ ràng hết được tất cả mọi chuyện. Bát Chánh đạo giúp cho ta tránh được mọi sự ham muốn và khổ hạnh. 8 chánh đạo này không được thực hiện theo một thứ tự nào mà sẽ hỗ trợ và củng cố lẫn nhau, cụ thể như sau:
- Chánh kiến: Hiểu và nhận thức một cách đúng đắn về đạo đức trong cuộc sống, cái nào là thiện và cái nào là ác. Nhận biết đúng về bản chất của cuộc sống chính là vô thường, vô ngã và duyên sinh,…
- Chánh tư duy: Suy nghĩ phải đúng đắn và không được để đầu óc bản thân nghĩ ngợi về những thứ bất thiện như là dục vọng, giận hờn hay bạo động và hãm hại … Hãy dẫn tư duy của bản thân mình về với sự yêu thương và giúp đỡ chúng sinh,…
- Chánh ngữ: Ngôn từ phải đúng đắn và không nói những lời đau khổ, lời chia rẽ hay hung bạo và căm thù. Nên nói những lời nói giúp xây dựng niềm tin và sự đoàn kết hòa hợp cũng như yêu thương và lợi ích,…
- Chánh nghiệp: Hành vi phải đúng đắn, không được giết hại hay trộm cướp và phi pháp. Thay vào đó bằng sự thương yêu và cứu giúp, không ham muốn những thú vui bất thiện.
- Chánh mạng: Đời sống phải đúng đắn, có nghĩa là phương tiện mưu sinh và nghề nghiệp phải chân chính, không được sống bằng những nghề phi pháp và độc ác hay gian xảo.
- Chánh tinh tấn: Nỗ lực một cách đúng đắn, luôn nỗ lực để đạt đến điều thiện nguyện, bài trừ những điều ác ra khỏi tâm trí của bản thân.
- Chánh niệm: Suy nghĩ phải đúng đắn và không nên ghi nhớ những điều bất thiện, cũng đừng để cho các đối tượng bất chính dẫn dắt tâm trí mình, chú tâm vào việc thiện pháp.
- Chánh định: Tập trung tư tưởng theo sự đúng đắn, có nghĩa là đừng để cho tâm thức bị rối loạn và phải tập trung tư tưởng để làm an tịnh tâm thức theo một cách đúng đắn và có hiệu quả để phát triển tuệ giác.
Mối quan hệ của các chi phần trong Bát chánh đạo đó là không hề riêng rẽ mà tất cả chúng sẽ đều có mối quan hệ mật thiết với nhau, chi phần này sẽ có trong chi phần kia và cái kia sẽ hỗ trợ cho cái này.
Với trí tuệ sáng suốt của mình, Đức Phật Thích Ca đã chỉ ra được bốn sự thật trong kiếp nhân sinh và đó chính là Tứ diệu đế – một giáo lý hoàn chỉnh giúp mang lại hạnh phúc vô tận cho chúng sinh trên thế gian và giúp con người ta thoát ra khỏi những khổ đau của nhân sinh thế thái. Đức Phật đã giương cao ngọn đuốc sáng và dẫn dắt chúng sinh đi ra khỏi nơi tăm tối không ánh sáng bằng con đường chính đạo.
Mong rằng, sau bài viết này các bạn đã hiểu được Tứ diệu đế là gì? Và sẽ thực hành theo đó để có thể tìm cho bản thân những điều hạnh phúc và lâu bền nhất.