Cũng giống như những chất độc hóa học, thì những tổn thương và những cảm xúc gây ra bởi chính cha mẹ sẽ gây ra sự lây lan suốt tuổi thơ đứa trẻ, cho đến lúc trưởng thành. Và có từ ngữ nào tốt hơn “độc hại” để mô tả những bậc cha mẹ đã giáng xuống đầu con mình những chấn thương, lạm dụng, những lời nói hay hành vi tiêu cực của mình đến con cái. Bài viết dưới đây sẽ giúp bạn hiểu rõ hơn về cha mẹ độc hại là như thế nào? Dấu hiệu và cách vượt qua nhé!
Cha mẹ độc hại là gì?
Cha mẹ vốn dĩ luôn là những người mà yêu thương con cái nhất và cũng chính là điểm tựa vững chắc để con có thể dựa vào mỗi khi gặp phải những khó khăn trong cuộc sống. Tuy nhiên trên thực tế, thì không phải bậc làm cha làm mẹ nào cũng luôn biết cách yêu thương, và chăm sóc cũng như giáo dục con cái. Cha mẹ độc hại (Toxic Parents) có thể được hiểu nôm na là các bậc cha mẹ có những hành vi và lời nói tiêu cực đã làm tổn thương đến tinh thần, thể chất của con cái.
Hiện nay, đã có hàng triệu đứa trẻ đang phải chung sống cùng với những bậc cha mẹ độc hại. Những tổn thương về thể chất và tinh thần do bố mẹ gây ra lại có thể để lại nhiều vết thương sâu trong tâm hồn. Ảnh hưởng lâu dài đến sự phát triển nhân cách và cuộc sống cũng như tương lai của trẻ. Thậm chí khi trẻ lớn lên, trẻ sẽ “vô tình” trở thành cha mẹ độc hại bởi vì bị ảnh hưởng bởi những suy nghĩ, lời nói và cả hành vi của bố mẹ mình.
Văn hóa của người Á Đông nói chung và đặc biệt người Việt Nam nói riêng luôn đề cao “chữ hiếu”. Nhưng trong nhiều trường hợp, quan niệm này lại dung dưỡng cho chính những lời nói, và cả những hành vi tiêu cực. Bố mẹ có quyền kiểm soát tất cả mọi thứ trong cuộc sống của con và con cái luôn phải có bổn phận vâng lời bố mẹ.
Các bậc cha mẹ đôi khi cũng có những hành vi không đúng mực và còn thậm chí là vô lý. Tuy nhiên, con cái bắt buộc luôn phải nghe theo và cấm kỵ việc bày tỏ quan điểm trái ngược của mình. Hành vi không đồng thuận với lời nói, cũng như quan điểm của bố mẹ thì đều bị cho là hỗn láo và bất hiếu. Chính sự áp đặt này của các bố mẹ khiến con cái mệt mỏi và ngột ngạt trong chính gia đình của mình. Nhưng có một sự thật đáng buồn là con cái không thể rời bỏ bố mẹ dù bố mẹ có cay nghiệt như thế nào.
Đặc điểm để có thể nhận biết cha mẹ độc hại
Cha mẹ độc hại luôn thì có những lời nói, cũng như những hành vi gây tổn thương sâu sắc đến thể chất và tinh thần của con cái. Những hành vi này thường bắt đầu từ khi trẻ còn nhỏ cho đến lúc trưởng thành. Tuy nhiên, trẻ và những người xung quanh luôn luôn cho rằng, những hành vi đó là bố mẹ đều xuất phát từ việc yêu thương con cái của mình.
Vốn dĩ cha mẹ thì luôn là người yêu thương con cái của mình vô điều kiện và làm tất cả vì con. Tuy nhiên, không phải ai khi làm cha làm mẹ cũng vì con cái. Trên thực tế, nhiều người xem con cái như công cụ để có thể thỏa mãn bản thân và mong chờ được nhận lại nhiều hơn.
Những đặc điểm của cha mẹ độc hại thì rất dễ bị nhầm lẫn với cách thức nuôi dạy con thông thường. Họ thường luôn cố che giấu mục đích thực sự của bản thân bằng những lý tưởng cao cả như muốn tốt cho con, mong muốn con có được tương lai xán lạn,…
Luôn đổ hết lầm lỗi cho con trẻ
Trong mọi hoàn cảnh, thì bố mẹ độc hại vẫn luôn đổ mọi lỗi lầm cho con cái thay vì cùng nhau trò chuyện để nắm rõ sự việc và đánh giá khách quan. Thậm chí, họ còn gieo vào đầu con cái những suy nghĩ méo mó như con quá hư hỏng và vô dụng nên xứng đáng bị đối xử tệ kèm theo (những lời nói chỉ trích, hay quát mắng và có cả hành vi đánh đập). Điều này đã khiến trẻ vừa đau đớn về thể chất vừa cảm thấy tổn thương về mặt tinh thần.
Coi nhẹ cảm xúc và suy nghĩ của con
Một điểm chung của những cha mẹ độc hại chính là coi nhẹ cảm xúc, và suy nghĩ của con cái. Họ rất ít khi lắng nghe con cái tâm sự và họ luôn cho rằng đây là điều không cần thiết. Khi con cái có những suy nghĩ trái ngược, bố mẹ sẽ luôn đưa ra những quan điểm méo mó để bảo vệ niềm tin của mình và bắt buộc con cái phải nghe theo.
Bố mẹ độc hại cũng có thể ép buộc con phải học cách kiềm chế cảm xúc theo chiều hướng tiêu cực như không cho trẻ khóc lóc, buồn bã, hay lo lắng,… vì họ luôn cho rằng đây chính là biểu hiện của kẻ thất bại. Tuy nhiên, chính việc ép buộc này đã làm cho trẻ kìm nén cảm xúc và có thể dẫn đến những vấn đề tâm lý và ảnh hưởng đến tính cách của trẻ trong tương lai.
Đề cao mong muốn của bản thân xem nhẹ cảm nhận của trẻ
Đặc điểm dễ nhận biết của các kiểu cha mẹ độc hại chính là luôn đề cao ý nguyện, mong muốn của bản thân và hoàn toàn không hề quan tâm con cái muốn gì hay nghĩ gì. Tất cả mọi quyết định trong cuộc sống của con đều phải thông qua ý kiến của bố mẹ. Khi con cái có những ý kiến ngược lại, thì bố mẹ sẽ dùng quyền lực, hoặc tiền bạc để ép con phải nghe theo ý của mình.
Muốn con cái thực hiện được ước mơ của mình
Các bậc cha mẹ độc hại thường muốn con cái hoàn thành ước mơ còn dang dở của mình. Điều này cho thấy rõ sự ích kỷ và độc hại của bố mẹ. Nếu may mắn, con cái có thể yêu thích và theo đuổi ước mơ như bố mẹ đã mong muốn. Trong trường hợp ngược lại, thì các bậc làm cha làm mẹ sẽ ép buộc con thực hiện bằng được ước mơ đang còn dang dở của bản thân.
Bố mẹ có thể xoa dịu tâm lý của con trẻ bằng những câu nói như bố mẹ biết thế mạnh của con là gì, và hướng đi nào sẽ giúp con tỏa sáng,… Khi con trẻ chấp nhận theo đuổi ước mơ, thì bố mẹ có thật sự quan tâm đặc biệt điều này khiến trẻ nhầm lẫn rằng bố mẹ thực sự đang yêu thương mình.
Quá hà khắc với con
Dạy dỗ con thì cần có sự nghiêm khắc để trẻ biết nên làm gì và không nên làm gì. Tuy nhiên, bố mẹ độc hại lại quá hà khắc trong cách giáo dục con cái. Họ rất ít khi quan tâm đến suy nghĩ, cảm xúc của con trẻ.
Khi con không đạt được kết quả cao, bố mẹ độc hại thường phản ứng bằng cách chì chiết, đay nghiến, hay quát tháo và thậm chí là cả đánh đập. Những bậc cha mẹ độc hại lại hiếm khi khen ngợi và khích lệ khi trẻ ngoan ngoãn và đạt được thành tích cao trong học tập.
Không tôn trọng đến quyền riêng tư của con
Bố mẹ độc hại thường luôn cho rằng bản thân mình có quyền kiểm soát tất cả cuộc sống của con. Bởi vậy, họ thường không tôn trọng quyền riêng tư của con cái. Thậm chí họ còn có những hành vi xâm phạm nghiêm trọng như đọc nhật ký của con, vào máy tính để đọc mail, hay tin nhắn,…
Bố mẹ độc hại thường không ngần ngại cho con trẻ biết bản thân đã thực hiện những hành vi này. Nếu nhận thấy trẻ có những biểu hiện không vừa ý mình, bố mẹ sẽ lập tức trách phạt và tiếp tục có những lời nói, và hành vi gây tổn thương trẻ nghiêm trọng.
Lặp lại những hành vi lời nói gây tổn thương trẻ
Trong những lúc nóng giận, bố mẹ có thể thốt ra những lời nói và hành vi gây tổn thương trẻ. Tuy nhiên, bố mẹ lành mạnh sẽ biết cách điều chỉnh và bù đắp cho con, tạo dựng cho con đến môi trường sống lành mạnh. Và ngược lại, cha mẹ độc hại sẽ lặp đi lặp lại những hành vi, kèm lời nói không hay vì không hề quan tâm đến cảm xúc và suy nghĩ của con cái mà chỉ muốn thỏa mãn bản thân.
Những kiểu cha mẹ độc hại phổ biến
Cha mẹ độc hại thì sẽ luôn có những hành vi, cùng với những lời nói tiêu cực khiến thể chất và tinh thần của con bị tổn thương nặng nề. Dựa vào các đặc điểm, thì chuyên gia tâm lý chia thành 6 kiểu cha mẹ độc hại bao gồm:
Bố mẹ trẻ chưa được trọn vẹn
Bố mẹ chưa trọn vẹn chỉ về các bậc làm cha làm mẹ không đáp ứng được nhu cầu của trẻ mà luôn mong chờ đến lúc trẻ lớn lên sẽ đáp ứng được những yêu cầu của bản thân chẳng hạn như tiền bạc, tình yêu thương, danh dự, hay sự chăm sóc,… Kiểu cha mẹ này thường không hoàn thành tốt trách nhiệm của bản thân và đứa trẻ lại vô tình trở thành cha mẹ của chính bố mẹ mình.
Bố mẹ bạo hành thể xác
Khi nuôi dạy con trẻ, cha mẹ có thể đánh mắng khi trẻ mắc phải lỗi lầm. Tuy nhiên, cần phải phân biệt được hành vi đánh con với các hành vi bạo lực thể xác. Kiểu cha mẹ bạo hành thể xác luôn luôn dùng bạo lực trong mọi trường hợp như khi con cãi lời, phạm lỗi, và cả khi con không đạt kết quả cao trong học tập,…
Các hành vi bạo lực từ kiểu bố mẹ này đôi khi xuất phát từ những việc họ có cảm xúc tức giận hay do những áp lực trong cuộc sống. Và lúc này, con cái đã trở thành đối tượng để “xả giận”. Chính vì vậy, các chuyên gia tâm lý luôn khuyến khích bố mẹ cần phải học cách kiểm soát bản thân mình để giảm thiểu tối đa những hành vi bạo lực và tạo cho con môi trường sống lành mạnh.
Bố mẹ bạo hành về lời nói
Ngoài những hành vi bạo lực, thì có một kiểu cha mẹ luôn bạo hành tinh thần của con bằng lời nói. Trong mắt con cái, lời nói của bố mẹ luôn là lời nói đáng để tin cậy. Những lời nói cay nghiệt, hay trách móc và chì chiết khiến sẽ khiến trẻ nghĩ rằng bản thân thực sự là người có lỗi, vô dụng và yếu kém.
Khi trẻ phạm lỗi, hoặc không nghe lời hay trẻ bị điểm kém, bố mẹ thường có những câu nói khiến lòng tự trọng của con trẻ bị tổn thương. Ngoài ra, kiểu cha mẹ bạo hành bằng lời nói còn thường xuyên đưa con mình ra để so sánh với những đứa trẻ đồng trang lứa ưu tú hơn.
Nhiều bậc phụ huynh còn tin rằng, những lời nói có phần cay nghiệt của mình sẽ khích lệ giúp trẻ cố gắng để thành công. Tuy nhiên, trên thực tế, chúng đã khiến cho trẻ bị tổn thương về mặt tinh thần, đánh mất sự tự tin và lạc quan vốn có.
Bố mẹ nghiện rượu
Đây chính là kiểu cha mẹ độc hại gây ra rất nhiều tổn thương cả về mặt tinh thần và thể xác cho con cái. Bố mẹ nghiện rượu khiến bầu không khí gia đình luôn ở trong trạng thái tiêu cực. Mọi sự chú ý sẽ luôn đổ dồn vào những bậc phụ huynh này.
Nếu cha mẹ nghiện rượu thì sẽ không có đủ sự tỉnh táo để nuôi dạy con cái. Đặc biệt, họ còn thường xuyên có những hành vi và lời nói lệch chuẩn. Khi say, nhiều ông bố bà mẹ còn tìm đến con cái mình để đánh mắng, hay quát nạt nhằm xả giận.
Bố mẹ lạm dụng tình dục
Trong tất cả các kiểu cha mẹ độc hại, thì bố mẹ lạm dụng tình dục đã gây ra trải nghiệm kinh khủng nhất đối với con cái. Khi còn nhỏ, trẻ sẽ không ý thức được những hành vi này. Tuy nhiên khi trẻ đã có nhận thức, trẻ sẽ cảm thấy tổn thương và mơ hồ về chính gia đình của mình. Những đứa trẻ phải sống chung với những kiểu cha mẹ độc hại này rất khó có để thể vượt qua những ám ảnh về tâm lý và nhiều khả năng sẽ gặp phải các vấn đề tâm lý về lâu dài.
Bố mẹ kiểm soát
Đây được đánh giá là kiểu cha mẹ độc hại rất phổ biến ở những quốc gia châu Á, và trong đó có cả Việt Nam. Trên danh nghĩa là người sinh ra con, cha mẹ sẽ luôn tự cho mình quyền quyết định tất cả mọi thứ liên quan tới trẻ. Đặc biệt là luôn có sự kiểm soát sát sao từ lời nói cho tới những hành động của con trẻ.
Kiểu cha mẹ kiểm soát thường xâm phạm quá mức tới cuộc sống riêng tư của con. Không chỉ khi trẻ còn nhỏ mà cả lúc con đã trưởng thành. Thậm chí đã không ít bậc phụ huynh còn ép buộc con cái phải làm theo đúng di nguyện của mình trước khi qua đời.
Cách để vượt qua những ảnh hưởng của cha mẹ độc hại
Việc phải chung sống và lớn lên cùng với cha mẹ độc hại chính là điều rất tồi tệ nhất. Trong khi đó bố mẹ và con cái luôn có mối liên hệ mật thiết vậy nên không dễ dàng để bạn rời bỏ gia đình. Tuy nhiên bạn hoàn toàn có thể thay đổi cách nhìn nhận và những hành vi của bản thân để tạo dựng cuộc sống của mình trở nên hạnh phúc.
Đừng cố để làm hài lòng bố mẹ
Việc để có thể làm hài lòng được những bậc cha mẹ độc hại dường như là không thể. Bạn nên biết rằng, bạn hoàn toàn được quyền đưa ra lựa chọn cho riêng mình và làm những việc giúp bạn được thoải mái.
Nếu sống theo giá trị và mục tiêu của cha mẹ sẽ khiến bạn không cảm thấy hạnh phúc và sẽ mệt mỏi. Nếu bạn đang cố gắng làm hài lòng cha mẹ bạn thì chính bản thân bạn sẽ là người bị giam cầm. Bởi vậy thay vì cố gắng làm hài lòng cha mẹ thì bạn nên tập yêu thương chính bản thân mình nhiều hơn.
Tưởng chừng như đây là điều thật ích kỷ nhưng thật sự bạn sẽ rất mệt mỏi nếu tất cả những việc bạn làm đều phải nghe theo sự sắp xếp của cha mẹ. Do đó, hãy biết từ chối những điều kiện vô lý từ phía gia đình để giảm bớt áp lực cho bản thân và sống hạnh phúc hơn.
Tránh xa bố mẹ nếu cần
Khi mọi thứ đã bắt đầu trở nên tồi tệ thì bạn nên coi đó chính là tín hiệu để mình rời đi. Rất có thể mọi thứ sẽ nghiêm trọng hơn, nếu cha mẹ sử dụng nhiều rượu bia hơn, tức giận và trở nên cố chấp hơn.
Vì vậy sẽ an toàn hơn nếu bạn tránh xa họ trước khi nhận thấy những dấu hiệu của rắc rối đầu tiên. Bạn sẽ không bắt buộc phải loanh quanh hay ở gần để cha mẹ bạn vui lòng.
Biết cách chăm sóc bản thân mình
Nếu phải đối phó với cha mẹ độc hại sẽ khiến bạn có những căng thẳng, ảnh hưởng rất lớn tới cả sức khỏe thể chất và cả tinh thần. Do đó, điều cần thiết là bạn cần phải biết cách tự chăm sóc chính bản thân mình.
Hãy bắt đầu với những điều cơ bản nhất như ăn uống đầy đủ lành mạnh, nghỉ ngơi, ngủ đủ giấc và tập thể dục. Nên kết nối và chia sẻ với những người tích cực và thừa nhận những cảm xúc của bạn. Hãy cố gắng tạo cho mình một lối sống lành mạnh và vui vẻ.
Khi bạn đã có đủ khả năng thì bạn nên rời khỏi bố mẹ của mình và bắt đầu cuộc sống tự lập. Nhiều người có thể cho rằng bạn sống ích kỷ hay thậm chí còn là “bất hiếu”. Nhưng hãy tin rằng bạn hoàn toàn xứng đáng nhận được cuộc sống tốt hơn. Nếu có thể tỏ lòng biết ơn của mình bạn có thể hỗ trợ tài chính cho cha mẹ hằng tháng.
Cuộc sống thật đôi khi có những điều mà chúng ta không thể lường trước và cũng không được có quyền lựa chọn cha mẹ. Thật thiếu may mắn nếu bạn đã đang phải sống chung với cha mẹ độc hại. Nhưng hãy biết thay đổi bản thân mình để tìm kiếm và đón nhận cuộc sống tốt đẹp hơn. Hy vọng qua bài viết này giúp bạn hiểu rõ thêm về thế nào là cha mẹ độc hại, các dấu hiệu và cách để vượt qua.